Tetiana Chuzha
ekspert ZBH w Kijowie
PAIH SA
data publikacji: maj 2019
Produkcja jabłek na Ukrainie w okresie 2013-2017 charakteryzowała się stopniowym wzrostem. Tendencja wzrostowa produkcji w 2018 r. zbiegła się z wysokimi zbiorami, spowodowanymi dogodnymi warunkami pogodowymi oraz tym, że właśnie w 2018 r. na szeroką skalę zaczęły się zbiory w sadach, założonych 5-6 lat temu.
Wzrost o 167%
A zbiory jabłek na Ukrainie w 2018 roku rzeczywiście były rekordowe. Produkcja jabłek w gospodarstwach sadowniczych wyniosła 655 tys. t, w stosunku do roku 2017 (390 tys. t) oznaczało to istotny wzrost – 167,9%.
Wyjątkowo wysokie zbiory spowodowały istotne trudności ze zbytem. Sytuacja braku nowych rynków zbytu i nasycenia rynku krajowego doprowadziła do istotnego spadku cen jabłek w 2018 r. Swój wpływ zachowały również czynniki utraty tradycyjnych rynków zbytu w Federacji Rosyjskiej, chwiejność kursu wymiany waluty krajowej, a także dość wysoka inflacja na Ukrainie.
Firmy handlowe i przetwórcze już po pierwszych zapowiedziach wysokich zbiorów obniżyły istotnie ceny zakupu jabłek, co okazało się dość dotkliwe dla sadowników. Zabrakło także miejsca w chłodniach, występowała nadmierna podaż zarówno jabłek do przetwórstwa, jak i deserowych. Niektóre gospodarstwa nawet zrezygnowały ze zbiorów i pozostawiły wszystkie owoce w sadzie, bo nie opłacało się ich wywozić. Okazało się, że nikt nie był przygotowany na tak wysokie zbiory. Zakłady przetwórcze funkcjonowały na granicy swoich mocy przetwórczych, a i tak samochody musiały czekać po kilka dni przed bramą na rozładunek.
Rozwój eksportu
Eksport jabłek w 2018 r. wyniósł 42,37 tys. t, opiewał na kwotę prawie 15 mln USD, import 2,35 tys. t. na kwotę 1,15 mln USD. Eksport był najwyższy od 2010 roku. Z całości eksportu 19,37 tys. t sprzedano na Białoruś (na kwotę 5,9 mln USD) 40%, do Mołdawii 14%, do Szwecji 9%. Średnia cena ukraińskich jabłek sprzedawanych na rynki zagraniczne wynosiła około 350 USD/t. Eksport do Polski w tym okresie wynosił prawie 375 t (na kwotę 180,5 tys. USD). Import jabłek z Polski to ponad 74% całości ukraińskiego importu tych owoców (1753 t na kwotę 850,3 tys. USD).
600 hektarów nowych sadów
W ukraińskich sadach tradycyjnie najbardziej popularne są odmiany Golden Delicious, Jonagold, Idared, Gala i Szampion. Powierzchnie ukraińskich sadów ziarnkowych ciągle rosną od 36,2 tys. ha w 2016 r., poprzez 36,6 tys. ha w 2017 r. do 37,3 tys. ha w 2018 r. Na dofinansowanie zakładania nowych sadów w 2018 r. ukraińskie władze przeznaczyły kwotę trzykrotnie wyższą niż wcześniej. Ukraińscy sadownicy założyli w 2018 r. prawie 4 tys. ha nowych sadów, z tego sadów jabłoni – 608 ha.
Mocni gracze
Najmocniej sadownictwo jest rozwinięte w regionach Podola i Bukowiny (obwody Winnicki – 178 gospodarstw, Chmielnicki – 128 gospodarstwa i Czerniowiecki – 153 gospodarstwa). Region Czerniowiecki i Winnicki odpowiadają za połowę całej krajowej produkcji jabłek.
Jabłka są podstawowym owocem w całej branży sadowniczej na Ukrainie i ich produkcja wynosi 76,62% ogółu owoców. Rynek uważa się za wysokokonkurencyjny i skonsolidowany. Większość jabłek jest produkowana w wielkich gospodarstwach. Przykładowo 41% jabłek w regionie Chmielnickim jest produkowanych przez firmę PP „Agrarna kompania”, 23,66% produkcji w regionie Czerniowieckim należy do Sp. z o.o. „Bukowiński sad”, 30% w regionie Winnickim – korporacja Winnicasadwinprom (23 gospodarstwa sadownicze).
Spadek rentowności
Na rynku w latach 2017-2018 zachowała się tendencja do konsolidacji. Gospodarstwa w tym okresie prawie nie inwestowały w nowoczesne maszyny, urządzenia i technologie, nie wdrażały programów energooszczędności, co doprowadziło do spadku ich rentowności z 0-15% w 2017 r. do 0-7% w 2018 r.
Liczba chłodni także jest największa w regionach masowej produkcji jabłek. Przechowywanie jabłek jest skoncentrowane w regionach Winnickim (59 magazynów), Czerniowieckim (31 magazynów), Chmielnickim (22 magazynów). Pojemność magazynów owocowych na Ukrainie od dłuższego czasu pozostaje niezmienna – ok. 300 tys. t. W większości przypadków jednak te magazyny są przestarzałe, użytkowane od ponad 30 lat, z chłodni z kontrolowaną atmosferą obecnie korzysta tylko 1/3 gospodarstw sadowniczych.
Połowa jabłek – do przetwórstwa
Na przetwórstwo w 2018 r. przeznaczono ponad połowę zebranych jabłek. Większość przedsiębiorstw przetwórczych produkuje koncentraty soku i soki. Od dwóch lat wzrasta eksport koncentratu jabłkowego – w 2018 r. wyeksportowano 65 tys. t. (+8%), aczkolwiek cena importu była nieco niższa, niż z zeszłym roku – 1005 USD/t. Region Winnicki jest również liderem w produkcji soku jabłkowego i innych produktów przetwórstwa jabłek.
Zróżnicowanie produktów końcowych w przetwórstwie owoców jest niewielkie. Ta mała różnorodność produktów w połączeniu z dobrym dostępem do taniej siły roboczej i surowca stwarza dogodne warunki dla inwestycji w nowoczesne przedsiębiorstwa przetwórcze. Przetwórstwo owoców staje się coraz bardziej atrakcyjną branżą, m.in. dla inwestorów zagranicznych, chociaż na ukraińskim rynku sadowniczym występuje szereg czynników ryzyka, które mogą potencjalnie zagrażać zarówno poszczególnym podmiotom na rynku, jak i rynkowi w całości – ryzyko niestałej konsumpcji, ryzyko walutowe, ryzyko celne.
Nacisk na rynki zagraniczne
Mimo recesji na rynku, spowodowanej utratą zewnętrznych rynków zbytu i nasyceniem rynku krajowego, producenci spodziewają się stabilizacji sytuacji i są świadomi konieczności budowania chłodni do przechowywania jabłek lub zakładów przetwórczych. Oczekuje się również stabilizacji sytuacji w konsumpcji krajowej. W tej sytuacji większe projekty inwestycyjne zostały zawieszone. Coraz większy nacisk kładzie się na zdobywanie rynków zagranicznych.
Wsparcie z rządu
Ponieważ rynek jabłek na Ukaranie jest wysokokonkurencyjny, gospodarstwa muszą ciągle inwestować w nowoczesne technologie, polepszać jakość produkcji i dbać o zaufanie konsumenta. Zaniedbania w tym obszarze, brak inwestycji w zaawansowane technologie produkcji i przechowywania, przy jednoczesnym wzroście tempa produkcji konkurencji naraża na ryzyko utraty udziałów w rynku.
Ministerstwo Rolnictwa Ukrainy zarezerwowało na 2019 r. w budżecie kwotę 400 mln UAH dla programów dofinansowania branży sadowniczej i jagodowej, z tego 200 mln UAH zostanie przeznaczone na zakup materiału sadzeniowego i budowę chłodni z kontrolowaną atmosferą.
Eko jabłka i nowe choroby
Konsumenci jabłek są coraz bardziej świadomi spraw związanych ze zdrowym odżywianiem, a to wywiera na producentów presję w kierunku ekologizacji. Ważne stają się technologie organiczne. Na Ukrainie zauważalne stają się zmiany klimatyczne, w regionach intensywnego sadownictwa pojawiają się wcześniej niespotykane gatunki szkodników i odmiany chorób, toteż szczególne znaczenie obecnie ma stosowanie dodatkowych środków ochrony roślin.
