Patpol Legal
Piróg i Wspólnicy
Wraz z postępującą komercjalizacją branży spożywczej i kulinarnej rośnie wartość unikalnych receptur, zarówno potraw, jak i poszczególnych produktów. Oznacza to zwiększoną potrzebę ochrony prawnej tych receptur, które stanowią klucz do smaku i wyglądu wyrobów, a przez to w decydujący sposób przekładają się na ich wartość rynkową.
Receptury – zarówno przepisy kulinarne, jak i sposoby produkcji wyrobów spożywczych – nie należą do najłatwiejszych do ochrony wytworów ludzkiego intelektu. Prawo autorskie nie realizuje tego zadania w pełni, podobnie jak inne kategorie praw własności intelektualnej.
Jakie więc zaproponować rozwiązanie autorom nowych, ciekawych wyrobów spożywczych? Ochrona tajemnicy przedsiębiorstwa? Ochrona patentowa? A może kombinacja kilku metod? Postarajmy się przyjrzeć temu zagadnieniu bliżej i znaleźć rozwiązanie.
Prawo autorskie
Często pierwszym co przychodzi nam do głowy, kiedy myślimy o ochronie wytworu naszej wyobraźni, jest prawo autorskie – czujemy się bowiem autorami czegoś oryginalnego i nowego, a nasza kreatywność znajduje odbicie w nowatorskich produktach. Tymczasem skuteczne objęcie receptury ochroną prawa autorskiego jest bardzo trudne, o ile w ogóle możliwe.
Prawo autorskie chroni wytwory posiadające cechy twórcze, niezależnie od ich postaci, a więc teoretycznie możliwa byłaby też ochrona potrawy czy wyrobu spożywczego – jednakże byłaby to ochrona fizycznej postaci takiego wyrobu, na zasadzie nieco podobnej np. do ochrony rzeźby. Nie obejmie ona sposobu otrzymania efektu końcowego o interesujących nas parametrach takich jak smak, zapach, określona konsystencja.
Jeśli zatem tym, co tak naprawdę chcemy chronić, jest procedura prowadząca do powstania konkretnego wyrobu spożywczego (tj. przepis lub receptura), to może należałoby po prostu ją spisać i chronić jako swoisty utwór literacki? Niestety, to rozwiązanie także nie spełni naszych oczekiwań: po pierwsze większość przepisów należałoby uznać za wysoce techniczne, a więc pozbawione cech twórczych, a poza tym nawet w przypadku pomysłowego zapisania receptury, np. wierszem, ochronę prawa autorskiego uzyska jedynie warstwa literacka, rozumiana jako kreatywne wykorzystanie języka. Ochrona nie będzie się jednak rozciągała na suche dane przekazane w takim opisie, prawo chroni bowiem tzw. pierwiastek twórczy, którego trudno doszukać się w opisie składników i sposobie ich połączenia, mających, jak wspomniano, raczej techniczny charakter. Dlatego taka receptura będzie możliwa do zrekonstruowania i powtórzenia bez naruszania praw autorskich.
Patent
Czy jest alternatywa? Możemy zastanowić się nad możliwością ochrony patentowej receptury. Patent to metoda skutecznej ochrony wynalazków, które przeważnie kojarzą nam się z urządzeniami technicznymi, jednak istnieje też możliwość objęcia ochroną patentową np. procesów produkcyjnych, prowadzących do osiągnięcia określonych rezultatów (tzw. patent na sposób). W teorii jest to możliwe, natomiast taka ścieżka byłaby niekonwencjonalna, i nie dawałaby gwarancji uzyskania ochrony – zarezerwowana będzie raczej dla wyrobów nadających się do produkcji przemysłowej. Patent daje uprawnionemu czasowy monopol na dane rozwiązanie, natomiast posiada też pewne minusy, takie jak wysoki koszt i długi czas oczekiwania na decyzję Urzędu Patentowego, a także wymóg nowości zgłaszanego rozwiązania: w chwili złożenia wniosku nie może ono być znane, a więc należy zachowywać je w ścisłej tajemnicy, co zwykle oznacza wdrożenie w firmie wielu specjalnych procedur. Co istotne, wynalazki chronione patentem podlegają obowiązkowemu ujawnieniu, a sama ochrona jest ograniczona w czasie, zaś po jej ustaniu z wynalazku mogą korzystać wszyscy.
Prawo zwalczania nieuczciwej konkurencji
Innym rozwiązaniem, które można stosować do receptur na produkty spożywcze, są przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Można wskazać na ich dwa istotne zastosowania – przeciwdziałanie upodabnianiu przez konkurencję swoich produktów do naszych, oraz ochrona naszej utrzymywanej w tajemnicy receptury przed jej ujawnieniem osobom niepowołanym.
Co do pierwszej kategorii, przepisy pozwalają na przeciwdziałanie naśladownictwu produktów oryginalnych (wcześniejszych) przez późniejsze produkty innych producentów. Taka forma ochrony koncentruje się jednak raczej na wyglądzie czy postrzegalnych cechach produktu, a nie na tym, o czym decyduje receptura, tj. na sposobie produkcji czy smaku.
W tym drugim zakresie dla wzmocnienia ochrony niezbędne będzie zastosowanie środków ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa, takich jak ograniczenie dostępu do kluczowych informacji nt. receptur do zaufanego grona pracowników, wprowadzenie informatycznych i fizycznych zabezpieczeń dostępu, zawieranie z pracownikami i współpracownikami umów o zachowaniu poufności – krótko mówiąc wdrożenie w firmie strategii ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. Jest to kluczowe, gdyż, po pierwsze, pomaga nam w utrzymaniu w tajemnicy cennych zasobów firmy, i, po drugie, podjęcie faktycznych starań utrzymania danej informacji w sekrecie jest warunkiem skorzystania z ochrony prawnej gwarantowanej przez przepisy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji w wypadku wycieku danych. Można dodać, że właśnie w ten sposób chronione są receptury wielu wyrobów, w tym bardzo znanych – klasycznym przykładem jest tu receptura Coca-coli.
Jaka zatem metoda ochrony receptury lub przepisu będzie najwłaściwsza? Biorąc pod uwagę powyższy przegląd wydaje się, że z pewnością nie zaszkodzi utrzymywanie receptury od samego początku w tajemnicy, i ścisła kontrola nad tym komu i w jaki sposób udostępniane są informacje na jej temat. W dalszej kolejności można zastanowić się nad innymi środkami ochrony, jednak ze względu na pewne pułapki (np. konsekwencje przypadkowego ujawnienia receptury dla możliwości uzyskania ochrony patentowej) zalecane jest skorzystanie z porady specjalisty – rzecznika patentowego lub adwokata bądź radcy prawnego.
Na zakończenie warto zaznaczyć, że receptury na produkty spożywcze można chronić także na inne sposoby, szczególnie, jeśli są to wyroby o charakterze regionalnym lub tradycyjnym. Możliwe jest również wykorzystanie do ochrony naszych wyrobów regulacji dotyczących znaków towarowych czy wzorów przemysłowych. We wszystkich tych przypadkach istnieje szereg ważnych zasad, których umówienie jest jednak tematem na osobne opracowanie.
