Jak opatentować nowe szczepy lub izolaty mikrobiologiczne?
Jednym z podstawowych wymogów, których spełnienie jest niezbędne dla uzyskania ochrony patentowej, jest ujawnienie szczegółów technicznych zastrzeganego wynalazku. Uprawniony z patentu otrzymuje bowiem prawo, które przez określony czas i na określonym terytorium pozwala mu zabraniać innym korzystania z wynalazku w sposób zarobkowy lub zawodowy. W zamian jednak musi on opisać swój pomysł na tyle dokładnie, aby po ustaniu ochrony specjalista z danej dziedziny mógł go urzeczywistnić. Wynalazek po wygaśnięciu patentu ma być bowiem dostępny dla wszystkich.
Obowiązek ujawnienia rozwiązania wiąże się więc przykładowo z drobiazgowym opisaniem budowy i zasady działania urządzenia, szczegółowym opisaniem nowego sposobu, czy też na przykład składu mieszaniny lub kompozycji substancji itd. Sytuacja jednak może stać się wyraźnie trudniejsza, jeżeli wynalazek dotyczy dziedziny, w której wykorzystywane są rozwiązania biotechnologiczne, opierające się na stosowaniu materiału biologicznego. W wielu przypadkach trudno wyobrazić sobie opisanie organizmu jak na przykład szczepu bakterii w taki sposób, żeby specjalista mógł uzyskać szczep identyczny lub o identycznych właściwościach. A przecież istota nowej technologii może nawet opierać się na nowym szczepie mikroorganizmu, który wykazuje korzystne cechy.
Mimo tego, uzyskanie ochrony patentowej na sposób wykorzystujący materiał biologiczny lub nawet na sam ten materiał, taki jak szczep mikroorganizmu (o ile jest on nowy i ma zastosowanie przemysłowe) nie jest wcale wykluczone.
Jeżeli do realizacji rozwiązania niezbędne jest użycie materiału biologicznego, który nie jest powszechnie dostępny ani nie może zostać w wystarczający sposób przedstawiony w opisie patentowym, ujawnienie może nastąpić poprzez powołanie się na dokonany depozyt tego materiału w kolekcji uznanej na podstawie umowy międzynarodowej lub w odpowiedniej kolekcji krajowej. Instytucja prowadząca odpowiednią kolekcję nadaje numer depozytu i przechowuje złożone próbki w odpowiednich warunkach przez co najmniej 30 lat i będzie je udostępniać osobom trzecim od daty publikacji zgłoszenia patentowego. W ten sposób, gdyby ktoś chciał urzeczywistnić wynalazek, np. po wygaśnięciu jego ochrony lub na terytorium, na którym patent nie obowiązuje, będzie mógł skorzystać z tak zdeponowanego materiału i obowiązek ujawnienia wynalazku zostaje spełniony.
Przy pracach nad zgłoszeniem patentowym dotyczącym tego typu technologii trzeba mieć na uwadze kilka czynników. Od rodzaju materiału biologicznego będzie zależał wybór organu depozytowego. Kolekcji uznawanych międzynarodowo na podstawie traktatu budapesztańskiego jest obecnie już kilkadziesiąt na całym świecie (z tego dwie w Polsce), ale każda z tych instytucji przyjmuje wybrane rodzaje materiału. W naszym kraju możliwe jest deponowanie szczepów bakterii, grzybów lub drożdży (w Instytucie Biotechnologii Przemysłu Rolno-Spożywczego im. prof. Wacława Dąbrowskiego w Warszawie) lub bakterii i bakteriofagów (w Instytucie Immunologii i Terapii Doświadczalnej im. Ludwika Hirszfelda, PAN we Wrocławiu). Inne typy materiału, np. komórki roślinne, trzeba zdeponować poza granicami Polski, co może podnieść koszty i wydłużyć czas niezbędny na dokonanie tej czynności. A czas jest tu również istotnym czynnikiem, ponieważ depozyt musi zostać dokonany najpóźniej w dniu złożenia zgłoszenia patentowego. W praktyce jednak o depozyt powinno zadbać się z wyprzedzeniem, na wypadek gdyby składany materiał uległ zanieczyszczeniu lub obumarł w transporcie. Zaświadczenie potwierdzające żywotność materiału organ depozytowy wydaje dopiero po pewnym czasie od złożenia, stąd dla bezpieczeństwa zalecane jest zawsze przygotowanie i wysłanie materiału jeszcze przed złożeniem samego zgłoszenia patentowego.
Istotną kwestią jest również kto dokonuje samego depozytu. W wielu jurysdykcjach jest bardzo istotne aby depozytu dokonała ta sama osoba, która składa zgłoszenie patentowe lub aby zgłaszający przed Urzędem Patentowym dysponował przynajmniej bezwarunkowym upoważnieniem do korzystania z depozytu i ujawniania go do wiadomości publicznej, wystawionym przez właściciela depozytu przed datą zgłoszenia patentowego.
Na koniec warto zaznaczyć, że nie dla wszystkich wynalazków wykorzystujących materiał biologiczny depozyt będzie bezwarunkowo konieczny. Przykładowo, kwasy nukleinowe lub peptydy można zwykle w wystarczający sposób opisać poprzez podanie ich sekwencji. Przeciwciało może często być ujawnione poprzez wskazanie jego nowego antygenu lub przez strukturę regionów zmiennych. W wielu jednak przypadkach, takich jak rozwiązania wykorzystujące nowe szczepy i izolaty mikrobiologiczne, dokonanie depozytu może być jedyną możliwością zapewnienia dostatecznego ujawnienia wynalazku.
Więcej tekstów eksperckich:
